TÀI CHÍNH NÔNG THÔN DÀNH CHO NGƯỜI NGHÈO: TỪ Ý CHÍ KIÊN ĐỊNH ĐẾN CÁCH THỨC SÁNG TẠO CỦA VIỆT NAM

TS. Đào Minh Tú - Phó Thống đốc NHNN Việt Nam phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo

“Cách thức Việt Nam” cũng là điều mà Hiệp hội tín dụng Nông nghiệp nông thôn Châu Á - Thái Bình Dương (APRACA) muốn chia sẻ với các nước trong khu vực với việc cùng NHCSXH và Quỹ Phát triển Nông nghiệp quốc tế (IFAD) đồng tổ chức Hội thảo “Những thông lệ tốt nhất về tài chính nông nghiệp, nông thôn dành cho người nghèo - Kinh nghiệm của Việt Nam”. 

Mô thức sáng tạo

“Cần khẳng định rằng, sau hơn 30 năm đổi mới, tài chính cho khu vực nông nghiệp, nông thôn tại Việt Nam luôn được Đảng, Chính phủ và ngành Ngân hàng đặc biệt quan tâm”, Phó Thống đốc NHNN Việt Nam Đào Minh Tú nhấn mạnh. Từ Nghị quyết khoá X, Việt Nam đã có chính sách cho vay hộ nghèo do Agribank đảm trách. 

“Đặc biệt, trong khuôn khổ Chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói giảm nghèo, Chính phủ đã thành lập riêng ngân hàng cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác (Ngân hàng Phục vụ người nghèo thành lập từ năm 1995 và đổi tên thành Ngân hàng Chính sách xã hội từ năm 2002). Đồng thời học hỏi kinh nghiệm các nước và vận dụng linh hoạt vào điều kiện thực tiễn tại Việt Nam với sự tham gia có tính đặc thù riêng có của Việt Nam với phương châm sáng tạo “chúng ta trao cho người nghèo cần câu để câu cá nhưng lại phải giúp bán con cá ở đâu”, Phó Thống đốc Đào Minh Tú chia sẻ tại Hội thảo.

Tham luận của các tổ chức trong nước và quốc tế như Agribank, IFAD… với những dự án đã triển khai tại Việt Nam, hay những mô hình tổ chức tài chính vi mô cho thấy mô hình Tổ tiết kiệm và vay vốn hay cho vay ủy thác qua tổ chức hội, đoàn thể, Điểm giao dịch xã không mới, đã được triển khai ở nhiều quốc gia trên thế giới. Mục tiêu không vì lợi nhuận cũng có thể nhìn thấy rõ trong phương thức tổ chức ở nhiều mô hình tài chính nông thôn dành cho người nghèo. Song vì sao ở NHCSXH khi thực hiện nó lại có “phong vị” mới?. 

Câu chuyện được TS. Trần Hữu Ý - Giám đốc Trung tâm đào tạo NHCSXH phân tích mổ xẻ trên cả góc độ của người làm nghiên cứu chính sách và thực thi chính sách. Sự khác biệt lớn nhất đó chính là cách thức cung cấp dịch vụ tài chính cho người nghèo dù không vì mục tiêu lợi nhuận nhưng phải đạt được sự bền vững tài chính và vừa phục vụ được người nghèo.

Nhiều tổ chức tài chính chọn bền vững cho mình trước và đặt lãi suất cao cho người nghèo với lý giải cần đảm bảo chi phí hoạt động trước mắt. Vì vậy, đã xảy ra việc người nghèo chỉ có thể vay những món nhỏ, lãi suất cao và khó có cơ hội nâng cao năng lực sản xuất, dẫn đến sau nhiều năm được tiếp cận dịch vụ tài chính vi mô nhưng vẫn chưa vượt được ngưỡng nghèo.

Trong khi đó, với NHCSXH từ khi ra đời cho đến Chiến lược phát triển bền vững NHCSXH đến năm 2020 mà Thủ tướng Chính phủ phê duyệt luôn thể hiện định hướng nhằm vào sự bền vững của khách hàng trước, khi khách hàng đạt được sự bền vững về tài chính thì ngân hàng sẽ đạt được sự bền vững dài hạn. Dịch vụ của NHCSXH phải giúp khách hàng làm quen với kinh tế thị trường, có vay, có trả, mạnh dạn vay vốn nâng cao năng lực sản xuất, học hỏi cách làm ăn hiệu quả cao hơn, tiến tới chịu được lãi suất tiệm cận thị trường. Dần dần NHCSXH sẽ thay thế ưu đãi về lãi suất bằng các ưu đãi khác phù hợp như điều kiện vay vốn, phương thức phục vụ…

Tính đặc thù riêng có của Việt Nam cũng thấy rõ trong việc học hỏi kinh nghiệm các nước và vận dụng linh hoạt vào điều kiện thực tiễn tại Việt Nam với sự tham gia của hệ thống chính trị, đoàn thể, tổ chức phi Chính phủ có sự gắn kết chặt chẽ với NHCSXH. Trong đó, các thông lệ tài chính cho khu vực nông thôn được triển khai một cách bài bản, sáng tạo thu nhiều kết quả tốt như: Cho vay qua các tổ chức đoàn thể (Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên…); hình thành Tổ tiết kiệm và vay vốn, tạo sự tương trợ, giúp đỡ gắn kết trong cộng đồng; hình thành các Điểm giao dịch tại xã; tổ chức cửa hàng tiêu thụ nông sản sạch của chị em nghèo… Trưởng Ban điều hành Quỹ Hỗ trợ nông dân, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam Nguyễn Xuân Thắng tâm đắc: “Với đặc điểm và thực tiễn Việt Nam, chúng ta đã chọn thực hiện ủy thác cho vay, một cách làm chưa có mẫu sẵn. Kết quả có được của hơn 15 năm qua với hoạt động này đã khẳng định cho sự lựa chọn này là chính xác, phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội Việt Nam”.

Sự sáng tạo của Việt Nam còn ở việc huy động các nguồn lực và nhân lực xã hội tham gia vào công cuộc giảm nghèo như yêu cầu các NHTM có vốn Nhà nước duy trì số dư tiền gửi tại NHCSXH; huy động nguồn vốn cho vay ủy thác của các tổ chức phi Chính phủ, tổ chức chính trị - xã hội và các địa phương… để đảm bảo nguồn vốn cho vay của ngân hàng này trong điều kiện nguồn vốn từ NSNN còn hạn chế.

Đặc biệt, các sản phẩm tín dụng dành cho người nghèo và đối tượng chính sách, không chỉ là các sản phẩm đơn lẻ, rời rạc mà ngày càng hoàn thiện hình thành nên một chuỗi các sản phẩm tín dụng để phục vụ người nghèo theo tiến trình phát triển của họ, hỗ trợ người dân không chỉ giảm nghèo mà còn thoát nghèo bền vững. 

TS. Prasun Kumar Das - Tổng thư ký APRACA khẳng định vai trò của NHCSXH trong giảm nghèo và những nỗ lực của Chương trình giảm nghèo tổng thể của Chính phủ Việt Nam.

Điểm nổi bật trong hoạt động của NHCSXH chính là mô hình hoạt động “Điểm giao dịch xã” với nhiều tiện ích phục vụ, tuân thủ nguyên tắc bảo vệ khách hàng và thực hiện cung cấp dịch vụ tài chính có trách nhiệm. Đây là sản phẩm riêng có của NHCSXH và được đánh giá là một sáng kiến giúp người nghèo và các đối tượng chính sách khác được tiếp cận thuận lợi với nguồn vốn tín dụng ưu đãi của Nhà nước, xây dựng hệ thống. Hiện nay, NHCSXH đã đặt 10.932 Điểm giao dịch xã trên tổng số 11.162 xã, phường, thị trấn trong cả nước. Gần 90% hoạt động nghiệp vụ của NHCSXH đã được thực hiện tại Điểm giao dịch xã thông qua Tổ giao dịch.

Không để người nghèo bị bỏ lại phía sau

Nhìn lại hành trình những năm qua, hoạt động tín dụng chính sách của NHCSXH đã và đang phát triển cả về lượng và chất. Nguồn vốn tín dụng chính sách đã được đưa đến 100% xã, phường, thị trấn trên cả nước; trong đó, tập trung ưu tiên cho vay vùng đồng bào DTTS, vùng đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa… Qua đó giúp hơn 34 triệu lượt hộ nghèo và các đối tượng chính sách được vay vốn với doanh số cho vay đạt trên 433 nghìn tỷ đồng; góp phần giúp trên 4,5 triệu hộ vượt qua của ngưỡng nghèo; thu hút, tạo việc làm cho gần 3,4 triệu lao động, hơn 3,5 triệu lượt HSSV có hoàn cảnh khó khăn được vay vốn học tập; xây dựng trên 9,9 triệu công trình cung cấp NS&VSMTNT; gần 105 nghìn căn nhà cho hộ gia đình vượt lũ vùng ĐBSCL, gần 528 nghìn căn nhà cho hộ nghèo và các hộ gia đình chính sách, trên 11 nghìn căn nhà phòng, tránh bão, lụt khu vực miền Trung; trên 112 nghìn lao động thuộc gia đình chính sách được vay vốn đi lao động có thời hạn ở nước ngoài…

“Hoạt động tín dụng của NHCSXH đã đáp ứng kịp thời, có hiệu quả nhu cầu vay vốn của người nghèo và các đối tượng chính sách ở nông thôn, góp phần giảm nghèo, nâng cao mức sống của người nông dân, thu hẹp chênh lệch thu nhập giữa các vùng và ngăn chặn nạn cho vay nặng lãi ở nông thôn. Một điều quan trọng nữa, qua hoạt động tín dụng chính sách của chúng tôi cũng đã góp phần thay đổi cơ bản nhận thức của người nghèo về ý thức tiết kiệm, tạo lập nguồn vốn tự có và tích lũy cho tương lai, hoàn thành cơ bản Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững qua các thời kỳ”, Tổng Giám đốc Dương Quyết Thắng cho biết.

Những kết quả của tín dụng ngân hàng đối với lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn nói chung và đặc biệt là tín dụng chính sách đã được Đảng, Quốc hội và Chính phủ Việt Nam đánh giá là một trong những trụ cột quan trọng thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững.

Chia sẻ bên lề hội thảo, TS. Prasun Kumar Das - Tổng Thư ký Hiệp hội các tổ chức tín dụng châu Á - Thái Bình Dương (APRACA) đánh giá về mặt tích cực, NHCSXH đã tạo ra một hệ thống cung cấp tín dụng và thu nợ hiệu quả, làm giảm chi phí giao dịch cho khách hàng và bản thân ngân hàng đồng thời đạt được mức độ bao phủ ấn tượng đến tận cấp xã. Với sự hỗ trợ mạnh mẽ của Chính phủ, ngân hàng đã phối hợp với UBND và các tổ chức đoàn thể các cấp. Qua các báo cáo cho thấy rõ ràng rằng việc lựa chọn khách hàng tương đối minh bạch và tỷ lệ thất thoát dường như chỉ là ngoại lệ chứ không phải phổ biến. Trên nhiều phương diện, hoạt động của NHCSXH phản ánh “cách thức Việt Nam” độc đáo của việc theo đuổi một chính sách dành riêng, kiên định và gắn kết từ cấp quốc gia đến cấp xã để đạt được các mục tiêu đề ra một cách nhất quán - một thành tựu mà nhiều nước trong khu vực chỉ có thể ghen tỵ”.

“Mặc dù đã đạt được thành công nhất định trong thúc đẩy hoạt động tài chính nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt là các hoạt động vì người nghèo. Tuy nhiên, Việt Nam cũng như các nước trong khu vực vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức ảnh hưởng nghiêm trọng đến tăng trưởng bền vững trong dài hạn, như: Biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, tài nguyên cạn kiệt… trong đó, sản xuất nông nghiệp là ngành chịu ảnh hưởng mạnh và rõ nét nhất. Khi tốc độ tăng trưởng kinh tế có xu hướng chậm lại, đồng nghĩa với thu nhập của một bộ phận người dân sẽ ít được cải thiện hơn và người nghèo sẽ là nhóm dễ bị tổn thương hơn cả. Những vấn đề này đã, đang và sẽ đặt ra nhiều thách thức cho công tác giảm nghèo nói chung và hoạt động tín dụng nông nghiệp, nông thôn dành cho người nghèo nói riêng”, Phó Thống đốc NHNN Đào Minh Tú nhìn nhận.

NHNN tiếp tục xác định nông nghiệp, nông thôn là lĩnh vực ưu tiên và chủ động phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan đề xuất các giải pháp phù hợp để phát triển nông nghiệp, nông thôn.

“Riêng với NHCSXH, để thực hiện mục tiêu quốc gia về giảm nghèo giai đoạn 2016 - 2020 “Không để ai bị bỏ lại phía sau”, “NHCSXH phấn đấu hiện đại hoá các hoạt động nghiệp vụ, hội nhập với hệ thống ngân hàng trên thế giới, giúp người nghèo, người có thu nhập thấp và các đối tượng chính sách khác tiếp cận được các sản phẩm, dịch vụ hiện đại. Đồng thời, để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay của khách hàng, NHCSXH tiếp tục đẩy mạnh việc phối hợp, lồng ghép có hiệu quả hoạt động tín dụng chính sách với hoạt động hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ, khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư và hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội nhằm mục tiêu giảm nghèo nhanh và bền vững, bảo đảm an sinh xã hội”, Tổng Giám đốc NHCSXH Dương Quyết Thắng cho biết.

Đặc biệt, trong bối cảnh tiến tới ngân hàng kỹ thuật số, không để cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 bỏ rơi người nghèo. Từ năm 2017, NHCSXH đã tiến hành triển khai dần công nghệ số vào hoạt động ngân hàng, bắt đầu với dịch vụ tin nhắn SMS. Đây là bước đầu giúp hộ nghèo làm quen với công nghệ số; giúp NHCSXH thực hiện đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ, nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng nhằm mục đích phục vụ khách hàng ngày càng tốt hơn, đưa dịch vụ không chỉ đến tận nhà khách hàng mà còn có thể phục vụ 24/7.